Neste período, os obreiros e os campesiños pobres de España despregaron instintos políticos tan magníficos, demostraron tanta enerxía, abnegación e heroísmo, que o poder estatal houbese caído nas súas mans hai moito tempo, se a dirección estivese sequera minimamente á altura da situación política e da capacidade de combate do proletariado. Os verdadeiros salvadores do capitalismo español non eran nin son Zamora, Azaña, nin Gil Robles, eran e seguen sendo os dirixentes socialistas, comunistas e anarquistas das súas organizacións.” Isto dicía Trotski en xullo de 1936 en “O novo ascenso revolucionario e as tarefas da Cuarta Internacional”.

Este manifesto tiña unha posdata que dicía: “O goberno da Fronte Popular revela toda a súa insolvencia precisamente no momento máis crítico; prodúcese unha crise de gabinete tras outra porque os radicais burgueses temen máis aos obreiros armados que ao fascismo. A guerra civil arrástrase.” E analizaba: “Ao adormentar aos obreiros e campesiños con ilusións parlamentarias, ao paralizar a súa vontade de loita, a Fronte Popular xera as condicións favorables para o triunfo do fascismo. O proletariado pagará a política de coalición coa burguesía con anos de tormentos e sacrificios, se non con décadas de terror fascista.”

Cinco anos de brutal guerra mundial e 40 de ditadura franquista confirmaron traxicamente, e pola negativa, este prognóstico.

Sacar todas as conclusións deste análises de Trotski está a cobrar gran importancia en dous dos principais acontecementos que atravesan a situación actual, a crise da UE e as alternativas progresistas que se ofrecen, e as revolucións árabes que estalaron no 2011, que hoxe están nun profundo retroceso pola confianza dun sector da esquerda mundial en fraccións burguesas ás que cualifican de "antiimperialistas".

A imposible alianza con ningún sector da burguesía

70 anos despois das palabras de Trotski a crise económica aberta no 2007, co movemento tectónico que supuxo e que sacudiu todas as superestruturas políticas, organizacións sociais e políticas, etc., está a levar á constitución de variantes pos modernas da Fronte Popular, onde a clase obreira cumpre un papel subordinado, en función dos intereses doutras clases sociais, pequenos e medianos empresarios empobrecidos, enfrontados ás grandes multinacionais agro alimentarias ou de distribución, clases medias endebedadas coa banca, etc. Desta maneira, as forzas políticas que representan a estes sectores arrastran tras de si á clase obreira, á que durante décadas, desde os aparellos políticos e sindicais repetíuselles que “desapareceran” como clase. Por iso son variantes de “fronte populares” pos modernos.

A vella fronte popular era con toda a claridade do mundo, en palabras de Trotski, “a alianza do proletariado coa pantasma da burguesía”. Hoxe como oficialmente a clase obreira desapareceu, convertida polos propagandistas do sistema en “clases medias” ou como moito en “clases populares”, esta alianza prodúcese dunha maneira oculta tras esas fantasías das clases medias e as cúpulas sindicais, gañadas a esta ideoloxía. Pero no fondo, e tras toda esa fraseoloxía, as novas frontes populares esconden a alianza de sectores da clase obreira coa pantasma da burguesía, baixo conceptos democráticos como a “rexeneración da UE”. Da mesma maneira que as direccións obreiras na Fronte Popular español adormentaron á clase obreira con “a defensa da democracia” fronte ao fascismo, agora os frentepopulistas pos modernos, adormentan á clase obreira con palabra de orde “pola rexeneración democrática” ... do que sexa, segundo sexa o ámbito ao que se refiren. Sexa a UE, sexa os réximes burgueses.

Cando Trotski falaba do “pantasma da burguesía” referíase a que o núcleo duro do capital, a banca, a gran industria, etc., non estaba pola “defensa da democracia”, senón que apostaban abertamente polo monstro do fascismo para derrotar á clase traballadora. Eran os anos 30, a influencia da revolución rusa e a onda que lle seguiu (república dos soviets de Baviera, de Hungría, levantamentos en media Europa) estaba moi viva, e de feito, a revolución española acompañou á revolución francesa, que levara en 1936 a outra Fronte Popular ao goberno. Só sectores marxinais da burguesía, o “pantasma”, apostaban pola derrota da clase obreira con métodos democráticos, como os Zamora, Gil Robles ou Azaña.

A proposta que defenden de “rexeneración democrática da UE”, como fai o movemento DiEM25 de Varourakis, ou a “rexeneración democrática do réxime” das variantes estatais da mesma política como Podemos e V Navarro, son a versión actual do etapismo da política de Fronte Popular de “defensa da democracia fronte ao fascismo”; sen entender que da mesma maneira que só se podía derrotar ao fascismo, derrotando ao capitalismo e os gobernos democrático burgueses que lle claudicaban, hoxe só é posible enfrontar as políticas da UE derrotando á mesma UE, que é o proxecto estratéxico dos grandes capitais europeos, e os seus gobernos. Non é máis que o bandeira de enganche que sectores da esquerda, onde se inclúen a maioría das cúpulas sindicais e sectores obreiros, para ir a unha política de colaboración de clases, de renovación do “contrato social” chamado Estado do Benestar; onde a clase obreira e os sectores oprimidos pon a “forza social electoral”, mentres un sector do capital e as clases medias (o “pantasma” da burguesía) pon os límites políticos: a propiedade privada dos medios de produción e distribución.

Como sucedía cando escribía Trotski, pór as reivindicacións da clase obreira e os oprimidos baixo limítelos destes sectores burgueses, só conduce á súa derrota.

A fase decadente do capitalismo e o carácter reaccionario da burguesía

En 1936, a revolución española enfrontaba, ademais de tarefas anticapitalistas expresadas na necesidade da expropiación da burguesía aliñada no seu conxunto co fascismo, tarefas democráticas produto dunha revolución burguesa inconclusa, como a cuestión das nacións oprimidas (Euskadi, Galiza, Catalunya), ou a reforma agraria en Andalucía ou Estremadura. A burguesía, xa en 1936, demostrou a súa total incapacidade para resolver, mesmo, estas tarefas que levaran adiante outros países como Inglaterra, Francia ou a EE UU, con revolucións burguesas triunfantes.

A derrota da revolución española foi a derrota destas esixencias, e a súa postergación no tempo que 70 anos despois están a rexurdir con forza. Pois ben, se xa en 1936 pór estas tarefas en mans do “pantasma” da burguesía foi un desastre, que dicir hoxe, cando o desenvolvemento do capitalismo foi exponencial, cando non quedan no mundo redutos doutros modos de produción distintos. Cando hai anos que o capitalismo entrou no campo, convertendo aos “vellos” terratenentes en industrias agro alimentarias, aos pequenos e medianos produtores en pequeno burgueses, suxeitos todos eles ás leis de acumulación de capital, da súa tendencia á concentración e centralización.

Para a súa crítica á fronte Popular Trotski partía da caracterización confirmada pola historia, de que a burguesía como clase mundial ao converterse en imperialista deixara de ser revolucionaria, e era un lastre para o desenvolvemento da humanidade; era unha clase reaccionaria e calquera revolución, incluso a democrática ou nacional, se quería triunfar, tiña que “entrar a saco na propiedade privada” (teoría da Revolución Permanente), é dicir, transformarse en socialista protagonizada pola nova clase revolucionaria, a clase obreira.

En 2016 non existe no mundo ningún sector da burguesía, nin tan sequera as que aparentemente se enfrontan ao imperialismo euronorteamericano, que se expor nin de lonxe resolver (non paliar, non confundamos, unha é unha política transformadora, a outra é elevar a caridade cristiá á categoría de política de estado) ningunha das necesidades que os seus pobos teñen expostas. A crise estreita as marxes de todas as fraccións do capital, grandes ou pequenos, cuns limites moi claros: nunca tocarán a propiedade privada dos medios de produción e distribución, única maneira de pór a economía ao servizo da maioría social. Poderán facer políticas máis ou menos filantrópicas, pero sempre ao servizo da fracción burguesa á que representan. Tentar aferrarse á confianza en que poida existir un sector así, ten as mesmas consecuencias que “adormentar aos obreiros e campesiños con ilusións parlamentarias”, preparan a súa derrota a mans dos sectores centrais do capital.

A Fronte Popular e a teoría dos campos

Se hai un exemplo actual moi parecido á “España” descrita por Trotski son as revolucións árabes que estalaron no 2011. Un marco capitalista e imperialista en crise, uns estados xurdidos de revolucións democráticas inconclusas non só a nivel nacional (fronteiras arbitrariamente decidido), senón tamén relixioso (separación igrexa/relixión-Estado) e democráticas; eran ditaduras impostas polo imperialismo tras a derrota dos movementos de liberación nacional dos 50/60. Eran a mellor definición de revolucións democráticas inconclusas. Tunez, Exipto, Iemen, Libia, Siria, Baherin, e en menor medida, Xordania, Alxeria,... foron os lugares onde os pobos alzáronse contra eses réximes impostos polo imperialismo, ou abertamente colaboradores con eles no mantemento da opresión sobre os pobos. A 5 anos, o máis que conquistaron son liberdades democráticas formais en Tunes, o resto está sumido en ditaduras, brutais guerras civís ou agresións estranxeiras (Iemen).

As potencias imperialistas fixeron o que tiñan que facer, manobrar, golpear todo o posible para derrotar a revolución árabe, serían estúpidos se non o fixeran; a traxedia foi que enfronte a clase obreira, salvo excepcións como Tunez, presentouse á loita disolta ou baixo a dirección política de organizacións pequeno burguesas, relixiosas ou non, que non puñan no centro da loita a independencia da clase traballadora.

Como nunca romperan coa política interclasista de Fronte Popular, todo un sector da esquerda mundial encabezada polo “castro chavismo”, decretou que había gobernos "antiimperialistas", e sobre a base da reaccionaria teoría da conspiración, buscaron eses aliados: Gadaffi e Ao Assad. O simplismo do análises é horrible: porque nalgún momento da historia, estes dous ditadores burgueses enfrontáronse ou tiveran rozamentos co imperialismo euronorteamericano, xa tiñan cache de antiimperialistas. Que tanto Gadaffi como Ao Assad fosen dous dirixentes burgueses, que chegaran a acordos sistemáticos co imperialismo, non era tido en conta.

Aplicaban a base “teórica” dos campos, segundo a cal o “inimigo do meu inimigo, é o meu amigo”, convertendo desta maneira a dous ditadores contra os que se levantaron os pobos nos seus aliados, dándolles aval de “antiimperialistas”; e polo peso que tiña o “castro chavismo” na esquerda, conseguiron illalos da solidariedade mundial, deixando en mans do imperialismo euronorteamericano as bandeiras de “democracia” da revolución árabe, para derrotala. Había un transfundo nesta política, se se quere profundamente infantil e nostálxico. Estes dous ditadores foron bos aliados da URSS e de China, dúas dos grandes estados obreiros do século XX; a nostalxia do derrotado stalinismo polo pasado glorioso de “a nai patria socialista” (a URSS) ou do “faro da revolución” (China), leva a sectores dos vellos stalinistas a confundir a Rusia e a China capitalista actuais cos vellos estados obreiros. É infantil, sen dúbida, pero dado o nivel de despolitización introducido en amplos sectores sociais, estas bobadas teñen certo peso en ámbitos da esquerda.

O retroceso das revolucións árabes, neste sentido non vén tanto polo “adormecemento” da clase obreira polas súas ilusións democrático burguesas -salvo o caso de Tunez-, posto que a democracia burguesa está profundamente desprestixiada, senón por que a clase obreira foi incapaz de levantar un programa de independencia de clase, subordinando as súas necesidades ás doutras clases, xa sexa na súa forma relixiosa ou laica.

A independencia política da clase obreira

Esta non é unha frase para a galería, senón que ten consecuencias prácticas, e tradúcese na loita polo socialismo como sociedade alternativa á capitalista. Se nunha situación de loita de clases aguda, como o 36 no Estado Español ou no 2011 no mundo árabe, a clase obreira levase até o final as súas reivindicacións nas condicións de vida e traballo, chocaría de fronte coas esixencias de todos os capitalistas, imperialistas ou nacionais, que o único que buscan é unha redistribución da plusvalía xerada por eses traballadores e traballadoras. Dito doutra forma, a clase obreira para conquistar a súa liberación social -as cadeas do traballo asalariado- ten que entrar a saco na propiedade privada dos medios de produción e distribución, expropiando aos capitalistas de toda bandeira.

Calquera organización da clase obreira, aínda que sexa con toda a boa intención do mundo (o POUM de Andreu Nin e Joaquin Maurin?), que poña estas esixencias en función dos intereses de calquera sector burgués, por moi enfrontado que estean entre eles, cumpre un papel reaccionario, pois está a evitar que a clase obreira convértase en “clase para si” a través da loita e organización, consciente dos seus obxectivos sociais, que son loitar até o final pola expropiación da burguesía. A independencia de clase non é nin máis nin menos que evitar o “adormecemento” da clase obreira; por iso non é unha frase vacua, senón que a subordinación da clase obreira ten consecuencias tráxicas, como prognostico Trotski para os traballadores e traballadoras españolas.

Na cita inicial de Trotski este sinálanos que “os verdadeiros salvadores do capitalismo español non eran nin son Zamora, Azaña, nin Gil Robles, eran e seguen sendo os dirixentes socialistas, comunistas e anarquistas das súas organizacións”. A 70 anos segue habendo múltiples dirixentes deste tipo, que coas súas políticas interclasistas, “cidadás”, “frentepopulistas” en calquera das súas variantes, na procura do aliado burgués que lles axude, adormentan á clase obreira e aos oprimidos fronte ás súas tarefas históricas: enfrontar o capitalismo en decadencia. Da mesma maneira que os problemas sociais seguen tendo a súa columna vertebral na crise do capitalismo, a 70 anos enfrontamos o mesmo problema político. “A crise da humanidade resúmese, en última instancia, á crise da súa dirección revolucionaria”, sinalo Trotski naquel momento no Programa de Transición; é dicir, a necesidade da construción do partido da revolución, que teña como un dos seus principios fundamentais a defensa da independencia da clase obreira fronte a todos os sectores burgueses.