“A análise crítica da Revolución Rusa con todas as súas consecuencias históricas constitúe o mellor adestramento para a clase obreira e internacional, tendo en conta as tarefas que lle agarda como resultado da situación actual” (Rosa Luxemburgo).
No 2017 cúmprense 100 anos dos “Dez Días que Estremeceron o Mundo”, título da obra do xornalista norteamericano John Reed; do tremendo terremoto social que significou a Revolución de outubro de 1917. Chega o seu centenario e xorde unha pregunta que, sen dúbida, vai facer correr ríos de tinta o ano que vén, que queda, que se pode aprender da súa experiencia?
O capital e os seus propagandistas insistirán no fracaso desa revolución, palpable, segundo eles, por mor da desaparición da URSS, o estado que xurdise da Revolución de Outubro. Xa desde 1990 veñen afirmando que chegara “o fin da historia”, que as revolucións obreiras, proletarias, eran un engano e estaban pasadas. O presente e o futuro é da democracia liberal. A esta teoría dos apoloxistas do sistema sumáronse ardentemente a inmensa maioría das organizacións obreiras e a intelectualidade, repetindo a ladaíña: a revolución obreira, o socialismo, é cousa do pasado, o novo, a “nova política” é a “rexeneración da democracia”.
Neste marco, xorde de novo a pregunta: que queda dos 10 Días que Estremeceron o Mundo?
O carácter da revolución rusa
A revolución de outubro foi a primeira experiencia con continuidade histórica (70 anos) de que é posible (yes, we can!) expropiar á burguesía e construír unha sociedade sen capitalistas. Anteriormente produciuse a Comuna de Paris, en 1871, que duro escasamente dous meses e foi afogada en sangue. Os “versalleses”, é dicer, a burguesía francesa co apoio prusiano, derrotárona e asasinaron a miles de obreiros e obreiras parisienses que se atreveron a seguir o consello de Marx de “asaltar os ceos”.
Como primeiro paso que foi, a Comuna tiña todos os defectos da inxenuidade, do temor reverencial ao mesmo capital, como analizou Marx, ao afirmar que o seu gran defecto foi que non se atreveron a tomar o “sagrado” corazón do capital, o Banco de Francia. Aprendendo deste erro da infancia do movemento obreiro, os bolxeviques non tiveron ese temor, e cando soou a hora de “asaltar os ceos”, fixérono. Non sen dúbidas, os debates entre eles foron grandes e profundos, pero impúxose a coherencia leninista, e o 25 de outubro (7 de novembro segundo o novo calendario) de 1917, a clase obreira a través dos Soviets de Obreiros e Soldados (Consellos Obreiros), á fronte dun exército fundamentalmente campesiño, tomaba o Palacio de Inverno, establecendo o primeiro estado obreiro da historia, a URSS.
A historia tomou moitos camiños, pois a revolución rusa deuse nun estado feudal, cárcere de nacións, cunha economía capitalista, en tempos dunha guerra mundial, o que fixo que as tarefas de loita contra a autocracia, a reforma agraria e a autodeterminación, pola paz e contra o capitalismo combinaronse dunha maneira peculiar, provocando uns ritmos nos acontecementos vertixinosos. En escasos 9 meses, da revolución de Febreiro a Outubro, pasouse da servidume á expropiación do capitalismo. Ante unha burguesía incapaz xa de encabezar a súa revolución, como fixeran anos antes franceses e ingleses, a clase obreira, numericamente reducida pero moi concentrada, canalizou as aspiracións de millóns de campesiños pobres, fartos da servidume e a guerra.
A revolución de outubro non foi un “raio en ceo sereno”, senón parte dunha onda revolucionaria que atravesou medio mundo, comezando polo corazón do capitalismo naquel momento, Europa. Os procesos revolucionarios que durante dúas décadas acompañaron á rusa foron incontables, desde a Republica dos Consellos de Baviera até as revolucións alemás, a francesa ou a española do 36.
Todos estes procesos foron derrotados co ascenso das ditaduras fascistas, levando ao illamento da URSS como única experiencia revolucionaria. As mesmas debilidades internas da URSS xurdida do estado europeo máis atrasado, tras sete anos de guerra mundial e guerra civil, xunto co illamento internacional, conduciu ao desenvolvemento dunha burocracia reaccionaria interna que terminou por degenerar a URSS, deixándoa inservible para a revolución mundial. O que caeu en 1989/90 non era a URSS revolucionaria do 17, senón a súa farsa; a URSS contrarrevolucionaria froito desa dexeneración burocrática.
A Revolución Rusa e a constitución da URSS foi un salto histórico tremendo, foi a demostración con todas as limitacións, de que unha sociedade pode desenvolverse, crecer e construírse sen necesidade de capitalistas, senón sobre a base da nacionalización baixo control obreiro da propiedade privada dos medios de produción e distribución, e a planificación democrática da economía. A expropiación é un salto de calidade na vida social. Rusia en 1917 era un dos estados máis atrasados de Europa, en 1937 alcanzara a todas as grandes potencias mundiais, que se debatía nas consecuencias da crise do 29, como explica Trotski na Revolución Traizoada.
A esencia democrática da Revolución de Outubro
A revolución rusa, en palabras de Andreu Nin, foi unha revolución de “abaixo arriba”. Os Soviets (os Consellos) son herdeiros directos da Comuna de París, son a forma de democracia directa que a clase obreira rusa construíra na gran experiencia da revolución de 1905. A diferenza dun Sindicato, que só abarca aos sectores máis organizados da clase, á súa vangarda, como unha ferramenta necesaria pero defensiva na contradición entre o capital e o traballo; as súas tarefas son de “intermediación” entre o capital e o traballo, que esta venda a súa forza de traballo nas mellores condicións posibles, baixo o réxime da democracia burguesa. Os Consellos, pola contra, agrupan ao conxunto da clase, desde os centros de traballo, barrios, etc.; só xorden en momentos históricos moi precisos, cando a clase obreira como tal enfronta non só as relacións laborais normais, senón a explotación de conxunto. Un consello obreiro tende, pola súa dinámica interna, non á negociación co patrón senón a cuestionar o poder dentro da empresa, ao control da produción. Se este Consello desenvólvese a escala de todo o aparello produtivo, ao coordinarse entre eles comeza a se converter nun poder obreiro alternativo ao estado capitalista. Xorde, desta maneira, o dobre poder e van constituír as institucións básicas da ditadura do proletariado.
É efémero porque unha sociedade non pode vivir permanentemente dividida entre dous poderes, o burgués e o obreiro; esta contradición resólvese ou ben co triunfo da revolución ou da contrarrevolución. Cando os Bolxeviques, non sen intensos debates internos -é falsa a imaxe dun partido homoxéneo ao redor da figura de Lenin-, decidiron que a Insurrección de Outubro era a única maneira de entregarlle o poder aos Soviets, estaban a reafirmar que só a través da democracia directa, obreira, como base da ditadura do proletariado, é posible a transformación socialista da sociedade.
A clase obreira coa súa revolución non pretendía substituír o poder estatal da burguesía como fixo esta fronte á aristocracia, para instaurar un novo modo de explotación, senón que coa súa revolución só pode liberar á sociedade das secuelas do capitalismo. O seu papel na produción impídello, posto que non é propietaria doutra cousa que a súa forza de traballo; por iso, se a clase obreira triunfa a sociedade libérase e se é derrotada, volve á súa situación de explotación e opresión.
O partido
O característico da revolución rusa é que a clase obreira organizada nos Consellos Obreiros (os Soviets) forxou un partido que tivo a audacia de encabezar a revolución, de expropiar ao capital e construír o primeiro estado obreiro da historia.
Era un partido dun tipo distinto a calquera outro, posto que non se expuña como obxectivo ser parte dun parlamento burgués para a aprobación de leis que, adornadas ou non, só serven para afianzar o poder do capital. Non, o Partido Bolxevique recollía as palabras do Manifesto Comunista: “Os comunistas non teñen por que gardar encubertas as súas ideas e intencións. Abertamente declaran que os seus obxectivos só poden alcanzarse derrocando pola violencia toda a orde social existente”.
A diferenza das seitas blanquistas, anarquistas, etc., que tomaban ao pé da letra estas palabras, traducindo a “violencia” contra todo “a orde social existente” por accións individuais que só levaban a verdadeiros desastres fronte ao poder burgués, que os masacraba, os bolxeviques só confiaban nas masas traballadoras mobilizadas e organizadas.
Sen o partido bolxevique toda a forza interna que a revolución rusa tiña, sería só fogos de artificio. A experiencia previa da Comuna de París, e o seu temor “reverencial” ante o Banco de Francia, como as posteriores de Alemaña, Hungría, Baviera, ... chegando á francesa ou española do 36, e máis preto de nós, en Portugal e Chile, ou as de antonte, as revolucións árabes, demostran pola negativa fronte á experiencia en positivo da rusa, a necesidade imperioso para o triunfo da revolución da existencia dun partido de tipo bolxevique, que racionalice a través de consignas claras a forza social da rúa.
Se hai na revolución rusa un momento clave, nodal, que significa o xiro ao triunfo, é a chegada de Lenin á Estación de Finlandia, cando dándolle as costas aos dirixentes bolxeviques, que até ese momento defendían o “apoio crítico ao goberno provisional”, e dirixíndose aos miles de traballadores e traballadoras, levanta palabra de orde de “todo o poder para os soviets”. As posteriores Teses de Abril, que certifican a integración do grupo de Trotski no Partido Bolxevique, sitúano na liña de non retorno de organizar a insurrección.
Esta é a esencia do bolchevismo, unha organización que ten como único obxectivo preparar e organizar a revolución obreira. Isto é o que diferencia a revolución Rusa doutras revolucións triunfantes, como a China, a Cubana ou a Vietnamita; a clase obreira fai a revolución conscientemente, cun partido obreiro que ten como eixo central facer a revolución socialista. Os partidos ou organizacións que a encabezaron en China, Cuba ou Vietnam, fixérono de mala gana, sen moita conciencia do que estaban a facer presionados polo inimigo imperialista e a loita popular, que lles levou cara a revolución á súa pesar. Como parafraseando a Marx en 1850, cando falaba de Francia, e dicía que o burgués fai o que ten que facer o pequeno burgués, e leste fai o que debería facer a clase obreiras, mentres os intereses destes “só proclámanse”.
E que queda?
Que a burguesía fale de “fracaso do socialismo” pola implosión da URSS, é o normal. Non sería o inimigo de clase se non o fixese. O grave é que practicamente toda a esquerda mundial, incluídos amplos sectores do trotskismo, asumiron ese límite. Como o “socialismo fracasou”, o máis que podemos facer é “rexenerar”, ampliar as marxes democráticas do sistema.
É certo que a revolución rusa deuse nunhas condicións irrepetibles, de atraso, concentración da clase obreira, guerra mundial e estado feudal decrépito. É certo que a combinación de todos estes elementos, xunto coa presenza do partido bolxevique, puido “facilitar a tarefa”. Pero, é tan diferente a crise actual, cun capitalismo en decadencia, que é o único modo de produción dominante a escala mundial, onde xa non hai intermediarios entre a minoría capitalista, explotadora, e a maioría asalariada, a clase obreira que vive da venda da súa forza de traballo. En Rusia, onde triunfou a revolución obreira, esta clase eran 8 millóns nun mar de 120 millóns de campesiños pobres; hoxe a relación é a inversa, segundo a OIT, o 70% da poboación activa mundial son asalariados e asalariadas.
A revolución rusa, máis aló das súas condicións concretas, deixounos dúas grandes leccións, unha, que a revolución é obra das masas traballadoras a través dos seus organismos democráticos propios, os consellos obreiros; dous, para levar até o final as tendencias revolucionarias dunha maneira consciente, “asaltar os ceos”, é imprescindible un partido coa claridade política e a audacia na acción para facelo.
Esta combinación entre audacia e claridade na acción vese claramente na maneira como se desenvolveu a Insurrección de Outubro; o II Congreso dos Soviets, reunido o 25 de outubro, tomo posesión do poder que o Comité Militar Revolucionario entregoulle tras o triunfo do levantamento. O mundo burgués, con este acto, estremeceuse por que a clase obreira rusa demostraba que si podían expropiar á burguesía e instaurar un estado obreiro, sen capitalistas nin terratenientes.
A decadencia do sistema capitalista tras o estalido da crise do 2007 pon aos traballadores e traballadoras do mundo na necesidade de retomar o consello de Rosa Luxemburgo, analizar críticamente este primeiro gran paso no camiño do socialismo para aprender das leccións do pasado.