En outubro, “sobre as ruínas da Rusia zarista erixíase un novo estado de nacionalidades ligadas económica e politicamente, da maneira máis firme, polo Partido Bolxevique” (Trotski, Historia da Revolución Rusa)
O Partido Bolxevique, fronte ao nacionalismo opresor gran ruso, proclamou o dereito das nacións oprimidas a desligarse do Imperio dos tsares; esta definición revolucionaria sobre a cuestión nacional creou entre os pobos oprimidos unha confianza inquebrantable no Partido, e a través del, en que a clase obreira sería a que lles garantía os seus dereitos nacionais.
O imperio zarista, un cárcere de pobos
O zarismo era unha combinación moi especial dun estado ancorado nunha contradición de ferro que o seu queda en febreiro do 17 non resolveu. A Rusia zarista era unha gran superestrutura que viviu da inercia do pasado feudal, aínda que as súas bases económicas estivesen minadas. Na década do sesenta do século XIX, fora abolida a servidume; nas cidades da Rusia europea, como Petrogrado, Moscou e algunhas das nacións dominadas, como Kiev en Ucraína, Baku en Xeorxia, o sur de Finlandia e Polonia, o capitalismo era xa a forma dominante nas relacións sociais, cun proletariado novo altamente concentrado. Esta estrutura capitalista combinábase con pobos aínda saíndo do neolítico, e outros, os de Asia Central, na fase nómade.
A burguesía rusa, tras a revolución de 1905, o gran “ensaio xeral” de Outubro do 17, vira as orellas ao lobo da revolución obreira, o que lle levou a renunciar pola activa e a pasiva a facer a súa revolución; unha revolución que ao estilo da francesa ou a norteamericana, convertese un imperio feudal nunha nación homoxénea. Desta maneira, esa burguesía buscou por mil vías un acomodo negociado co zarismo.
O pasado imperial do zarismo, construído como todos os imperios non capitalistas, dunha maneira extensiva, ocupando territorios e países, para saquear as súas riquezas converteuno nun verdadeira cárcere de pobos, de tal maneira que a revolución burguesa, democrática, en Rusia pasaba polo recoñecemento explícito do dereito deses pobos á independencia; a constituírse eles mesmos como nacións homoxéneas.
A burguesía rusa, ao pactar co zarismo, converteuse en beneficiaria desta opresión nacional, que lle reportaba o control dun vasto imperio, sen que para iso tivese que facer o menor esforzo investidor. O réxime encargábase de manter a orde nesa amálgama de pobos e nacións, a través de multitude de leis que procedían directamente do imperio feudal; por exemplo, o pobo xudeu estaba sometido a sistema de guetos e por 650 leis, que os convertían no perfecto “culpable” de todos os males. Cando en Rusia había un problema, a culpa dos xudeus, e desatábanse progroms (razzias) brutais nos seus guetos.
Esta interrelación entre a dominación burguesa nas relacións sociais, baixo o manto imperial zarista, fixo que cando en febreiro de 1917 cae Nicolas II, a burguesía gran rusa négase rotundamente a admitir o dereito dos pobos á súa autodeterminación. Desta maneira, o carácter profundamente reaccionario da burguesía converte unha reivindicación democrática nunha proposta revolucionaria.
As nacións oprimidas e a revolución de Outubro
A medida que avanza 1917, e as tensións sociais entre a burguesía e o proletariado vanse agudizando cada vez máis, anunciando a insurrección; as burguesías das nacións oprimidas, sobre todo naquelas que están máis desenvolvidas, como Polonia, Finlandia ou Ucraína, comezan a levantar a palabra de orde da autodeterminación. Pero non o fan como parte da revolución obreira, senón contra ela, á que, como bos burgueses, temían; aínda que contraditoriamente enfrontásense e debilitasen ao goberno provisional, que negaba os dereitos nacionais.
A política leninista de defensa intransixente dese dereito, leva a sectores da esquerda revolucionaria, con Rosa Luxemburgo á cabeza, a criticar a política bolxevique de favorecer os movementos centrifugas en Rusia. Nada máis lonxe da realidade, o único que prometía o Partido Bolxevique “era resistir con firmeza todo tipo de opresión nacional, incluída a retención forzada dunha nacionalidade en limítelos dun Estado común. Só deste xeito puido o proletariado ruso conquistar gradualmente a confianza das nacionalidades oprimidas” (Trotski, Historia da Revolución Rusa); con esta firmeza contra a opresión, en realidade estaban a reforzar o papel da clase obreira como dirixente dos pobos oprimidos.
Porque non esquezamos que no grao de desenvolvemento de Rusia, en moitos dos pobos que a compuñan, a diferenciación de clases estaba nun estado moi incipiente, con casos nos que, como os xudeus, non tiñan nin territorio propio, senón que estaban espallados por todo o estado. Por iso, esta firmeza en combater calquera tipo de opresión é a que fai do partido bolxevique, e a clase obreira, ese cemento que vai unir á URSS: os pobos oprimidos ollarán para a clase obreira rusa na única garantía do respecto aos seus dereitos. Serán as nacións onde a burguesía está máis desenvolvida, e logo de duras loitas obreiras, a independencia tradúcese na separación e a caída en réximes ditatoriais burgueses, como Polonia e Finlandia.
Despois de Outubro do 17, produto da desorganización social que toda revolución provoca en todas as relacións sociais, comezouse unha reorganización do estado de “abaixo arriba”, como o definise Andreu Nin nos Movementos de Emancipación Nacional: “ao caos dos primeiros meses sucede o centralismo voluntario, a unión voluntaria dos soviets en nación”. Este proceso non xurdiu dun plan previamente establecido, senón que “a necesidade de federar ás nacións había de xurdir por forza como unha esixencia ditada polos intereses económicos e a comunidade de obxectivos”.
Tras a fase de “centralización voluntaria”, forzada polas condicións da guerra civil e a intervención imperialista, o 30 de decembro de 1922 constituíase a Unión de Repúblicas Socialistas Soviéticas, en base aos principios de asociación voluntaria das nacións e igualdade de dereitos. Será o retroceso da revolución europea, as condicións de illamento internacional, a desaparición física da vangarda obreira do 17 o que darápaso ao desenvolvemento dunha capa burocrática, que virá substituír ao vello funcionariado zarista gran ruso; unha burocracia que vive do control do estado, polo que herdará de bo grado esa ideoloxía centralista. Como anunciaba Lenin, “só deran un verniz vermello á burocracia gran rusa”.
Ao debilitarse o peso político da clase obreira no aparello do estado, sometida por esa burocracia, o Partido Bolxevique, que fose a garantía da unidade dos pobos, coa súa deformación burocrática converteron á URSS outra vez nunha “cárcere de pobos”. Desta maneira sentaban as bases para que as forzas centrifugas da Federación agudizásense, a pouco que as forzas prol burguesas e imperialistas axitasen as bandeiras dos agravios nacionais; a burocracia stalinista, coa súa brutalidade gran rusa, converteríase no enterrador da URSS.